Самарқанд уйлари

Яқинда, nuz.uz да Т. Раҳматуллаевнинг
"Бир қаватли тарихий Самарқанд ўрнига "сержило шаҳар" кимга керак?" номли мақоласи эълон қилинди: https://nuz.uz/obschestvo/37076-komu-nuzhen-glyancevyy-gorod-vmesto-istoricheskogo-odnoetazhnogo-samarkanda.html
Муаллиф мақолада охирги йилларда Самарқанд шаҳрида кўплаб кўп қаватли уйлар қурилаётганини танқид остига олади ва ҳукуматимизга ЮНЕСКОнинг Шаҳрисабз шаҳрини янги қурилишлар бўлгани учун 2014 йилда "умуминсоний маданий меърос" рўйхатидан чиқармоқчи бўлганини эслатиб, ўша ишдан ибрат олишга чақиради.

Мақолани ўқиб мени хаёлимга бошқа фикрлар келди.
Мен самолётда илк марта 2012 йилда учганман. Ўшанда Тошкентни қуш учар баландликдан кўриб ҳайрон бўлганман. Узоқдан кўринадиган 1-2та баланроқ иморатини айтмаса Тошкент катта бир қишлоққа ўхшаб кўринарди.

Шу ўринда эсимга тушди: Бир пайтлар Нурафшон кўчаси қурилаётганида "Ахборот"дан кўрсатишаяпти, у ерга 1-Президентимиз И.Каримов бориб қурилишларни кўраяпти. Унга 7-9 қаватлик уйлар режасини кўрсатишди. Шунда у "Буни қаватларини камайтиринглар. 4-5 қаватли бўлса бўлади" деди. Шундан кейин бу ерда кўриниши ўтган асрнинг 50-60 йилларида қурилган уйларга ўхшаш уйлар қурилди. Ўшанда қаватларни камайтирилгани-ку майли, ўша уйларни 4-5 қаватли, ойнаванд қилиб, чиройли архитектура билан қурса бўлар эди. Аммо, минг афсуски ундай қилинмади.

Тан олайлик, мустақиллик йилларида шаҳарсозлик батамом тўхтаб қолиб нафақат Тошкент, балки вилоят марказлари бўлган бошқа йирик шаҳарларимиз ҳам қишлоққа ўхшаб қолди.
Энди туман марказлари ҳақида гапирмаса ҳам бўлади.
Ўтган йил "Ургут эркин иқтисодий зонаси" билан танишиш учун Ургутга Туркиядан бир гуруҳ банк раислари, турли ишбилармонлар келишди. Улар ҳаммаёқ билан танишиб бўлиб Самарқандга қайтиб боришгач турли ОАВ га интервью беришибди. Ана шу интервьюда уларнинг бир нечтаси "тоғлар этагидаги Ургут деган қишлоққа бордик" деб гапирибди. Чунки Ургут, нафақат Ургут, балки мамлакатимиздаги аксар туман марказлари бугун қишлоқ бўлиб турибди. На тузукроқ кўчаси бор ва на тузукроқ кўпқаватли уйи.

Ўтган 26 йилда вилоят ва туман марказларида мутасаддилар чиройли қилиб, кўпқаватли уй қуриб сотишдан кўра, кўп ерларни "қаловини топиб" участка қилиб сотиб юборишни афзал кўришди. Ана шу туфайли вилоят ва туман марказлари баттар "қишлоқлашиб" бораверди.
Эсларингда бўлса 2011-2015 йилларда "вилоят ва туман марказларини реконструкция қилиш ва шаҳар кўринишини яхшилаш" ҳақида давлат дастури қабул қилинди. Аммо ўша пайтда аксарият мутасаддилар бу дастурни 50 фоизини ҳам бажарганлари йўқ. Тўғри, ўшанда аксарият вилоят марказларидаги кўплаб пана-пастқам уйлар бузилди, кўчалар кенгайтирилди. Аммо ўша бузилган уйлар ўрнида бор йўғи 2-4 қаватлик бинолар қурилди. Бугун энди ўша бинолар одамни кўзига жуда ғариб бўлиб кўринади. Шундай пайтларда "ўшанда шуни баландроқ қилиб қуришса бўлмасмиди?" деб ўйлайман.

Энди Самарқандга қайтсак, мен бугунги кунда шаҳардаги бетартиб бўлиб кетган маҳаллаларни бузиб ўрнида кўп қаватли уйлар қурилаётганини қўллаб-қувватлайман. Чунки бугунги кунда Самарқанд маҳаллаларидаги аксарият уйлар ўтган асрнинг 60-70 йилларидан кейин қурилган. Буни устига ўша уйлар ҳам қурилган пайтидаги ҳолати сақланмай бугунги кунда анча замонавий кўриниш олган. Ҳарҳолда, ичи сомонсувоқ, томи лойсувоқ уйлар биттаям йўқ. Улар ҳозирги кўринишида тарихий ҳам ёки сайёҳларни қизиқтирадиган даражада ҳам эмас.  Агар бизда ҳам Яқин Шарқ ёки Шимолий Африкадаги араб шаҳарларида бўлгандай бундан 200-300 йил олдин қурилган уйлар асл ҳолида сақланганида мен ҳам Самарқандни ўша асл ҳолида сақланиб қолиниши тарафдори бўлар эдим. Афсуски кўп маҳаллаларида ундай уйлар қолмаган. Балки умуман йўқ.

Мен Тошпўлат аканинг битта фикрига қўшиламан. У ҳам бўлса Самарқандда иложи борича тарихий бинолар яқинида ҳар қандай қурилиш қилишдан сақланиш керак. Шаҳарнинг қолган жойларини эса баланд қаватли уйлар қуриб шаҳарга ўхшатиш керак. Ҳозирги ҳолатида эса Самарқанд ҳам Чўпонота тепалигидан қаралса катта бир қишлоқ бўлиб кўринади.