РОСТГА АЙЛАНГАН ЁЛҒОН, ёки ёлғонга ишонтирилаётган болалар.

Ростга айланган ёлғон, ёки болаларнинг мунгли кўзлари.

Бир инсон кимгадир насиҳат қилар экан ўша насиҳат тарзида гапираётган гапларига ўзи ҳам амал қилсагина уни гапираётган гапи, қилаётган насиҳати эшитувчига таъсир қилиши мумкин. Акс ҳолда у насиҳатни фойдаси йўқ. Эшитгувчи балки насиҳатгўйни олдида индамай бошини эгиб турар. Аммо насиҳатни тугатиб ортга ўгирилганидан "ўзинг кимсану, кеча нима ишлар қилиб юргандинг-у энди келиб менга насиҳат қиласан" дейди ва ишонч билан айта оламан-ки ўша эшитган насиҳатини тескарисини қилади.
Ҳа шундай.

Яқинда 2- синфда ўқийдиган ўғлим билан "Ахборот"ни кўраяпмиз. Диктор болалар спорти ҳақидаги оддий халқ тушунмайдиган аллақандай рақамларни мақтаниб тилга олди-ю охирида "Ҳозир Ўзбекистонимизнинг ҳамма жойларида, шаҳар ва қишлоқ мактабларнинг ҳаммасида спортзал ва спорт майдончалари қурилиб, жиҳозланиб келажагимиз бўлган ёш авлодларнинг ихтиёрига топширилган" деди. Буни эшитган ўғлим манга қаради-ю "Дада бизнинг мактабда спортзал ҳам, спорт майдончаси ҳам, ҳатто тузукрок копток ҳам йўқ-ку. У бизни мактабни ҳам гапираяптими" деб сўраб қолди. Нима деб жавоб беришни билмайман. Бирпас ўйланиб туриб "Ўғлим у "Тошкент" дейман деб "Ўзбекистон" деб юборди" дедим. Ҳа, болага мажбур бўлиб ёлғон гапирдим. Аммо у ишондими ёки йўқми билмайман. Манимча ишонмади. Ҳатто ёш бола ҳолида ҳам болаларимиз телевизордаги айрим баланпарвоз гаплар билан ҳаётда кўраётган ҳолатлари тўғри келмаётганини билаяптилар, сезаяптилар. Бу биринчиси.

Иккинчиси эса, ҳозир бизда свет эрталаб икки соат, кечки пайт икки соат берилади. Қишдаям, ёздаям аҳвол шу.
Ҳамма свет билан боғлиқ ишларини мана шу тўрт соатга мўлжаллашга мажбур. Анча йиллардан бери аҳвол шу. Очиғи катталар-ку майли, болалар ҳам шу аҳволга кўникишди. Уларни ҳолатини кўриб очиғи раҳмим келади. Чунки ХХI - асрда, одамлар Марсга учиш учун тайёргарлик кўраётган бир пайтда бизнинг болаларимиз свет йўқлиги туфайли зулматда улғайишаяпти.
Яқинда шу соҳада нима қилса аҳволни бироз яхшиланаркин деб ўйлаб ўтириб ўзимча бир нарсани кашф этдим. У ҳам бўлса биз мустақиллик йилларида автомобиль завод қурибмиз, темир йўллар қурилибди, авто йўллар қурилибди, таъмирланибди. Аммо биронта Иссиқлик Элетр Станциясини қурмабмиз. Ҳа ҳамма нарсани қурибмизу, ана шуни қурмабмиз. Аслида бу "кашф этиш"га ҳам кирмайди.
Эскиларини таъмирлаб, ишлатаяпмиз. Аммо янгиси қурилмабди. Аҳоли қарийб бир баробар ошди. Қаёққа қараманг корхоналар, ишлаб чиқариш бир неча баробар ошди. Аммо электр энергиясини ишлаб чиқариш сезиларли ошгани йўқ.

Юқорида спортзал ва спорт майдончаси ҳақидаги "баландпарвоз" гапларни эсладим. Аммо билишимча болаларни бошқа ҳолатдаги ёлғонлар ҳам "қизиқтиради". Масалан, қисқагина ёнган светда телевизор томоша қилиб ўтирганида пойтахтдаги аллақайси бир мактабдаги компьютер синфини кўрсатишса ҳам балки ўғлим ҳавас билан термилиб ўтирар. Чунки кундузлари свет бўлмаганлиги туфайли маҳалламиздаги мактабнинг компьютер синфини эшиги умуман очилмайди. Очилса ҳам движок ёқиб бир синф болага худди маймунни томоша қилдиргандай битта компьютерни ёқиб кўрсатишади холос. Ҳа шундай. Телевизордаги сўзамол диктор олдидаги шаблон матни ўқиб, нима ёлғони бўлса гапираверсин, ёки Халқ Таълими Вазирлиги ўз ҳисоботларида нима деб кўрсатса кўрсатаверсин. Аммо ҳақиқий аҳвол мана шу.
Мумкин спортзал ва спорт майдончаси билан боғлиқ муаммо юртимиздаги саноқли мактабларда бордир. Аммо свет йўқлиги туфайли мактаблар ўз имкон даражасида таълим бера олмаётгани хусусидаги муаммо юртимизни аксар қишлоқ жойларида бор  ва бу муаммо ечимини кутаётган долзарб муаммодир.

Юқорида гапни болаларнинг мунгли кўзлари ҳақида ёзиб бошладим. Ҳа ҳақиқатдан шундай. Улар телевизорга қарар эканлар доимо пойтахт ёки вилоят марказидаги сузиш ҳавзалари, спортзаллар ва спорт тўгараклари ёки мактаблардаги бошқа шароитлар кўрсатилганда томоша қилиб туриб бир хўрсиниб қўйишади. Йўқ , бу хўрсиниш ўша шароитлар ўзларида йўқлиги учун эмас, балки дикторни "мамлакатимизни узоқ чекка ҳудудларидаги қишлоқ мактабларигача мана шундай шароитлар қилиб қўйилган" деган ёлғон гапларини  эшитиб хўрсинишади. Чунки болалар ёш бўлишсада, улар ўзларига қилиб берилмаган шароит аллақандай Ватан хоинларининг виждонсизлиги ва инсофсизлиги туфайли юқори ташкилотларга "ҳамма жойда шароит қилиб берилган" деб ҳисобот берилганини яхши тушуниб турибдилар. Ҳисобот кетганми, демак шароитлар яхшиланишидан умуман умид йўқ. Улар мана шуни ўйлаб ҳам хўрсинадилар. Акс ҳолда 2010 йилда янгитдан қурилган мактабда 2016 йилга келиб ҳам на бир спортзал ва на спорт майдончаси йўқлигини қандай тушуниш керак?

Келажак иккита соҳаники. Булар спорт ва компьютер технологиялари. Спорт бизни дунёга танитса, ёшларни соғлом бўлишига ҳисса қўшса, компьютер технологиялари бундан буёғига ҳаммага керак. Ҳар қандай соҳадаги кишилар энди компьютер билан ишлайдилар. Дизайнер дизайнларини компьютерда чизади, ўқутувчи ҳисоботини ёзади, кимдир яна нимасинидир компьютерда бажаради. Қисқаси келажакда ҳар бир инсон компьютер орқали ишлайди. Шундай экан бу соҳа жудаям долзарбдир.  Айнан юртимиздаги аксар қишлоқ мактабларида мана шу иккита соҳа оқсамоқда. Аммо ҳозирча бу оқсаётган соҳаларга эътибор берадиган одамни ўзи йўқ. Юқорироққа бориб суриштирсангиз ҳаммаси жойида ва ҳеч қандай муаммо йўқ қабилида ҳужжатлар ва ҳисоботлар яхшилаб "силлиқ сувоқ" қилиб тўғирлаб қўйилган. Ҳақиқий аҳвол эса умуман бошқача.

Энг ёмони мана шунақа ёлғонлар билан ёш авлодда телевизорга ҳам, дикторга ҳам, ўша ёлғон ҳисоботлар билан мақтанаётган амалдорга ҳам, охир-оқибат давлатга ҳам нисбатан ишонч қолмаяпти.
Ўғлим ҳозир иккинчи синфда ўқияпти. У ҳозир ҳукумат ва давлат деган нарсаларни билмас, тушунмас. Аммо агар мана шунақа ёлғонларни доимий кўриб улғаяверса, юқорида ёзганимдай унда ҳеч кимга ва ҳеч нарсага нисбатан ишонч қолмайди.
Ишонч қолмагандан кейин эса у улғайиб вояга етган сайин ҳаммасига қўл силтайди ва ана ундан кейин ким қайерга қараб тортса ўша ёққа қараб кетаверади. Кўраяпсизларми муаммонинг илдизи қайердан бошланаяпти. Мен бу ерда ўғлим мисолида ёзаяпман. Аммо юртимиздаги кўплаб жойлардаги болаларнинг аҳволи шу. Улар ростдай қилиб гапирилаётган ёлғонларни эшитиб улғайишга маҳкумдирлар.
Демак ёш авлодни қандай инсон бўлиб тарбияланишида мана шу ёлғонларнинг ҳам таъсири бор. Демак, ё телевизорга ёлғон олиб чиқмаслигимиз ёки ўша телевизорда кўрсатилатгандай, гапирилаётгандай шароитни ҳамма жойда қилиб қўйишимиз керак экан. Акс ҳолда ёш авлод ҳаммага ва нарсага нисбатан ишончсизлик руҳида ўсади, улғаяди. Кейин эса бир умр ишончсизлик руҳияти билан яшайди.

Баланпарвоз гаплардан олдин ишимизни ўша баланпарвоз гапимизга мос келадиган қилиб қўяйлик ва кейин гапирайлик. Акс ҳолда катталар уёқда турсин, ёш болаларни ҳам ўша баланпарвоз гапимизга ишонтира олмаймиз. Ишончсизлик эса яхши ҳолат эмас.

Юқорида мен болаларга ёлғон гапиришни яхши ҳолат эмаслиги ҳақида кичкинагина мисол келтирдим. Аммо эътибор берилса ҳаётда бундай ёлғонлар жудаям кўп.
Мен эслатишни лозим топдим холос. Саломат бўлинглар.

(Эслатма: Юқоридаги фикрлар мени фикрим ва у бошқаларни фикридан фарқ қилиши мумкин.)

Р.С. Ушбу постни 15.09.2017 да таҳрир қилаётганимда қишлоқ жойларида электр енергияси таъминоти анча яхшиланганини эътироф этмоқчиман. Аммо спорт майдончалари ва спорт заллари хақидаги муаммо долзарблигича турибди.

МАТОНАТ ВА ОРИЯТ СОҲИБАСИ, ёки "кўзи ожиз" полвон ҳақида!

Қайерда ўз оёғи билан юрган, кўзи билан кўраётган, ёшдир, қаридир ёки аёлдир, эркакдир тиланиб юрган инсонларга кўзим тушса кўзи ожиз бўлган қўшни аёл эсимга тушади. 

Бу оилада бор йўғи тўрт киши бор эди. Ота-она ва икки ўғил. Онани кўзи ожиз, ота эса соғ эди-ю, аммо маъсулиятни ҳис қилмайдиган, ичкиликни ҳаддан ортиқ яхши кўрадиган, қачон қараса маст ҳолда юрувчи бир киши эди. Иккита ўғилнинг каттасини ҳам онасиникидай кўзи ожиз, иккинчи ўғил эса батамом соғлом эди. Улар бизга қўшни эдилар, иккинчи ўғил мени синфдошим эди.
Уларни ўша даврдаги ҳаётларини эслар эканман, уларнинг ҳолати китобларда ўқиганим, энг мискин, энг камбағалларнинг ҳолатига батамом ўхшайди деган фикрга борардим. Чунки, уйлари бор йўғи иккита хонадан иборат, томи лойсувоқ ва  уйдаги жиҳозлар ҳам ғарибона эди.
Шундай ҳолатда, оила бошлиғи бўлган ота ўз маъсулиятини ҳис қилмай, ҳар доим ичиб кўчаларда думалаб юрар,  оилани таъминоти кўзи ожиз онани зиммасида эди.
Хаёлингизга нима келаяпти? "Кўзи ожиз бўлса, у қандай қилиб оила таъминотини қиларди" деб ажабланаяпсизми? Аёл ишларди. Ҳа, ажабланманг, аёл туман марказидаги кўзи ожизлар жамиятига қарашли тўқув цехида ишларди.
Катта ўғлини эса вилоят марказидаги кўзи ожиз болалар ўқийдиган мактабга олиб бориб жойлаштирган ҳам шу аёл эди. Шу аснода ота  аллақайерларга бутунлай улоқиб кетиб қолди. Энди аёл ишга борганида синфдошим бўлган иккинчи ўғли уйда ёлғиз қоларди. Шунда у ота-онамдан ўғли билан бирга дарс тайёрлашб, бирга ўйнаб ўтиририш учун менга рухсат беришларини сўрарди ва мен кўп вақтимни уларникида ўтказардим.

Аёлнинг матонатини қаранг-ки, у ишга бориш учун эрталаб вақтли туриб ўғлини чойини қилиб бериб, ўзи баъзида чой ичишга улгуриб, баъзида улгура олмай, кейин кўчага чиқиб, қишнинг совуғида ҳам, ёзнинг жазирамасида ҳам ярим соат, бир соатлаб автобус кутиб, мана шу тарзда ишга бориб, куни билан кўзи ожиз ҳолда пайпаслаб бўлса-да ўзига берилган ишни бажариб, уйга қайтарди. У уйга қайтиб ҳам тинмасди. Кечки овқатни пишириш, уй тозалаш дегандай тиним билмасди. Аммо сабр ва матонат билан ўз ҳаётини яшарди.
Аёл ўғлини тўполон қилганида ёки буюриб кетган бир юмушини бажармаган бўлса уришарди, ҳатто қарғарди. Аммо, ҳеч қачон ўз ҳолидан, ҳолатидан нолиб гапирганини эслай олмайман.

Йиллар ўтди. Аёлнинг катта ўғли ўқишини битириб, ўша ўзи ўқиган махсус мактабнинг цехида бир неча йил ишлаб, иш ўрганиб қайтиб келди. Кейин укасини ёнига олиб, уйида кичкинагина станок қуриб ишлай бошлади. Она ҳам узоқ йиллик меҳнатдан сўнг нафақага чиқиб уйда ўтирадиган бўлди. Шу орада катта ўғилни ўзи билан бирга ўқиган кўзи ожиз эмас-у, туғма хирароқ бўлган бир қизга уйлантиришди. Кейин иккинчи ўғилни ҳам уйлантиришди. Бу орада эри ҳам ароқни ташлаган ҳолда топилиб келди Аёл кексайганда набиралари билан овора бўлиб, оила ўзидан тинчиб, тинч-тотув яшаб кетди.

Очиғи, бу аёлнинг матонати, сабр-бардоши ҳар қандай инсонга дарс бўлади ва ёзса катта бир китоб бўлади. Чунки бу аёл ўшанда қишни қиш демай, ёзни ёз демай ишга бориб, ишхонасида ҳам пайпасланиб, ҳориб-чарчаб ишлаб, камига уй-рўзғор юмушларини қилиб юрмасдан ўзи учун осонини, яъни тиланчиликни танласа бўларди. Ўғилларини ҳам шу ишга тортса бўларди. Аммо бу аёлда орият бор эди!
Матонат бор эди!
Сабр-тоқат бор эди!

Юқорида ҳикоямни соппа-соғ ҳолатда тиланчиликни ўзига касб қилиб олган баъзи инсонлар ҳақида ёзиб бошладим.
Очиғи соппа-соғ деяпман-у, аммо кўча-кўйда тиланиб юрадиган инсонларнинг қайси бири соғ, қайси бири дардман эканлигини билмайсиз. Чунки ўз оёғи билан юриб бизга "соппа-соғлом" кўринаётган бир инсонни  дарди ичида бўлиши ҳам мумкин.  Шу учун ҳам мен у инсонларни ҳолатини билмай гапирмайман. Ёки уларга ёмон кўз билан қарамайман. Аммо, барибир уларни кўриб ўша кўзи ожиз қўшниларим эсимга тушади. "Олувчи қўлдан берувчи қўл устунроқдир", шундай экан бу инсонлар ҳам тиланиб юрмай қўшнимга ўхшаб бир юмушни пайида бўлсалар, ўзларини меҳнатлари туфайли Яратган кутилмаган тарафлардан ризқларини юбориб мушкулларини осон қилармиди", деб ўйлайман холос.

Юқорида уларга ёмон кўз билан қарамайман дедим. Аммо бир марта шунақа тиланиб юрган йигитлардан бирини ишини кўриб ундан қаттиқ нафратланганман.

"Ҳазрати Имом" масжиди янги очилган пайтлар эди. Жума намозларидан бирини ўша ерда ўқишни ният қилиб бордим. Янги масжидни томошаси учун узоқ-яқинлардан одам ниҳоятда кўп келган. Борсам хонақоҳ тўлиб бўлган, масжид айвонига жойлашдим. Масжидни катта дарвозаси очиқ , ташқари ҳам кўриниб турибди, кўчагача одам сиғмай ҳаммёқ тўлиб кетди. Намозни ўқиб бўлгандан кейин ҳамма қўзғалиб, одамлар катта дарвозани тўлдириб ташқарига чиқишни бошлади. Мен ҳам шу оломонни ичидаман. Шу пайт дарвоза олдидан мунгли бир овоз одамларга "отаси уларни ташлаб анча йил олдин Россияга кетиб қолганини, яқинда онаси ҳам қазо қилиб бешта вояга етмаган норасида гўдак укалари ўзини қарамоғида қолганини" айтиб, одамлардан ёрдам сўраб, зорланиб тиланарди. Мен оломон орасида дарвозага етганимда у йигитни кўрдим, кўзида кўзи ожизлар тақадиган қора кўзойнак бор эди. Узи 25 ёшларда эди. У бироз букчайиб, эгилиб,турар, нолалари ҳар қандай одамга таъсир қилгулик даражада мунгли эди. Олдига бориб қолганимда мен ҳам чўнтагимдан қанчадир пул чиқариб уни ушлаб турган пакетига ташладим. Ташладим десам нотўғри бўлар, қўйдим. Чунки пакет каттагина бўлгани билан оғзигача тўлган эди.
Ўшанда уни кўзидаги ногиронлар кўзойнагини кўриб, ўша қўшниларим эсимга тушди ва бу йигитга астойдил раҳмим келди.

Кейинги жумада иш жойимизга яқин "Бодомзор" масжидига бордим. Намозни ўқиб чиқар эканман қулоғимга масжид дарвозаси тарафдан ўша бир ҳафта олдин "Ҳазрати Имом"да эшитганим мунгли овоз эшитилди. Рости кўнглимда энди бироз шубҳа уйғонди. Чунки бу йигит ҳақиқатдан тиланчиликни касб қилмай, мажбур бўлиб тиланганда бир ҳафта олдин "Ҳазрати Имом"да кўзларим билан бу кўрдим бу йигитга ниҳоятда катта пул тушди. Ўша пул бу йигитни ўзи ва "боқувчисиз қолган укаларига" анча пайт етар эди.
Мен ўшанда масжиддан ўртароқда чиқдим, мендан кейин ҳам эҳҳе қанча одам чиқди ва бу йигитга мен кўрган ҳолатдаги пулдан кўпроқ пул тушган бўлиши керак. Наҳотки, ўшанча пул ҳам бу йигитга укаларини боқиши учун етарли бўлмаса?!
Ҳайрон қолиб масжид дарвозагига яқинлашар эканман, йигитни қўлида кеча ҳафта кўрганим катта целлофан пакет лиқ тўла ҳолда турарди, аммо бу сафар кўзида кўзи ожизлар тақадиган кўзойнаги йўқ эди. Демак бу йигитни кўзи ожиз эмас. Дарвозадан чиқиб, уни ёнидан ўтиб кетар эканман, баъзиларни уни кўриб бошларини силкитиб "эссиз" деб ўтиб кетаётганларини ҳам кўрдим. Адашмасам улар бу йигитни яхши танишади. Уни бошқа масжидларда ҳам кўришган. Уни роль ўйнаётганини, ўйнаганда ҳам қойиллатиб ўйнаётганини яхши билишарди. Аммо барибир, аксарият одам уни мунгли нолаларга йўғрилган "тарихини" эшитиб, унга пул беришга шошиларди. Уни кўзойнаксиз ҳолда кўриб менга ҳаммаси тушунарли бўлди ва бу сафар йигитга пул бермай ўтиб кетдим.

Орадан икки-уч кун ўтиб, бир киши билан учрашадиган бўлиб қолдим. Телефон қилсам бир манзилни берди. Айтган манзилига бориб яна телефон қилсам, "эшикдан тўғри ичкарига кираверинг, мен ичкаридаман" деди. Ичкарига кирдим. Қарасам биллиардхона экан. Ичкарига киришим билан учрашмоқчи бўлган кишим мени кўриб олдимга келди ва биз гаплашиб олиш учун четроққа бориб ўтирдик. Биз ўз ишимиз бўйича гаплашар эканмиз қулоғимга таниш овоз эшитилди. Бу ўша масжидда "Отаси уларни ташлаб Россияга кетиб қолган, онаси эса яқинда вафот этиб, бешта укаси билан етим қолган" йигитни овози эди. Атрофга аланглаб ўзини қидира бошладим. Қарасам биздан бироз нарида бир тўда йигитлар орасида ҳеч кимга гапириш навбатини бермай, шовқин-сурон қилиб биллиард ўйнаётган экан. Уни ҳолатини кўриб, ўзи ожиза аёл бўлса ҳам, буни устига кўзи ожиз ҳолда болаларини боқиш учун тиланишдан ор қилиб, матонат билан меҳнат қилган қўшни аёл эсимга тушди. Шу тобда бу йигит мени кўзимга инсон суратидаги жирканч бир махлуқдай кўрина бошлади. Ўша ерда уни овозини эшитмаслик ва жирканч башарасини кўрмаслик учун гаплашиб турган одамимдан ташқарига, тоза ҳавога чиқишни сўрадим. У қабул қилди ва биз ташқарига чиқдик.
Кейин гапимиз тугади ва мен у ердан кетдим.
Эсимда ўшанда, уйга бориб унга индамай чиқиб кетганим қўрқоқлик бўлганини ҳам ўйладим. Ўшанда унга гапирганимда, ўртада жанжал чиқиши ва кейин у мени шериклари билан калтаклаши мумкинлигидан қўрққанимни тан оламан. Аммо, ўшанда мени унга гапиришдан тўхтатиб қолган яна бир сабаб бор эди. Бунақалар ҳозир тиқилиб ётганини, гапирган, насиҳат қилган билан уларни ҳаммасини ҳам қайтариб бўлмаслигини, ҳатто унга гапирганимда ҳам у барибир нафсини текин пулга ёмон ўргатиб қўйгани туфайли у ўша ишини яна бошқа бир масжидларда давом эттириб кетавериши мумкинлигини ҳам ўйлаб гапирмаганман. Кейин уни Яратган шу феъли туфайли бу дунёни ўзидаёқ хор қилиб, одамларни қўлига қаратиб қўйганини ҳам ўйлаганман.
Ўйлаганларим тўғрими нотўғрими билмадим. Аммо, биринчи сабаб унга танбеҳ беришга ботина олмаганим қўрқоқлик  туфайли эди.

Ана ўшандан бери, аёлдир-эркакдир, ёшдир-қаридир ўз оёғи билан юрган, кўзи билан кўраётган тиланчиларни кўрсам матонат, орият тимсоли бўлган ўша қўшни аёл эсимга тушаверади.

Мен бу ерда ўзим таниган, билган оила ҳақида, ногирон ҳолида ҳаётнинг қийинчиликларига, Яратганнинг синовларига сабр билан бардош бериб яшаган ожиза бир аёл ҳақида ёздим. Аммо бундай ҳолатдаги аёллар ва эркаклар мамлакатимизнинг турли жойларида, мана шу мен билган аёлдай, матонат ва сабр билан Яратганнинг синовларига дош бериб яшаяптилар. Аммо не ажабки, ўзи соғлом ҳолда бўла туриб, иймонини, виждонини ориятини сотган айрим полвонсифат йигитлар ва эркаклар ўз нафси учун, ўзини мана шундай ногиронга солиб, роль ўйнаб тиланчилик қилиб юрибдилар.
Бу ҳаёт қандай яшаб ўтишимиздан қаттий назар бизга бир марта берилади. Шундай экан, хатоларимизни тўғирлашга ва тавба қилишга бизда фурсат бор экан, ана шу фурсатни ғанимат билайлик. Акс ҳолда кеч бўлади. Зеро қабрда ҳам, Қиёматда Маҳшаргоҳда ҳам бизда тавба қилишга, хатоларни тўғирлашга имкон берилмайди. Шундан хулоса чиқарайлик.