пятница, 30 декабря 2016 г.

АҚШ ва Хитой, дунё иқтисодиётидаги кураш

Дунё иқтисодиётида бир асрдан ошдики АҚШ давлати гегемонлик қилади.
(Юз қаватли иморатни илк бор Чикагода ХХ-асрнинг бошларида қурилиши, Нью-Йоркдаги метронинг XIX-асрнинг учинчи чорагида қурилиши ёки дунё автомобиль саноатининг илк пойдеворларидан бирининг ушбу давлатда қўйилиши ҳамма-ҳаммаси бу давлатнинг иқтисодий кўрсаткичлари ва имкониятлари ўша бундан юз йиллар олдин ҳам қанчалик юқори бўлганини англатади.)

Қолган ҳамма давлатларнинг иқтисодий ривожланиши унга боғлиқ. Дабдурустдан бундай деб ёзишимни қўйида математик ҳисоб-китобларсиз ва турли сайтлардаги маълумотларни келтирмасдан тушунтиришга ҳаракат қиламан.

Шубҳасиз АҚШнинг энг катта ютуғи бу ўз миллий валютаси долларни рамзий маънода "Жаҳон валютаси"га айлантира олганидир. Албатта бу иш ҳам ўз-ўзидан бўлмайди. Бу учун кучли иқтисодий сиёсат ва иқтисодий ҳолат муҳим роль ўйнайди. Ўшанда, Иккинчи Жаҳон Уруши тугаб, дунёнинг турли қитъаларидан бу урушда қатнашган давлатларнинг иқтисодиёти фалажланиб вайрон бўлиб ётганидан фойдаланган ва ўша давлатларга миллиардлаб, қолаверса триллионлаб долларни чоп эттириб имтиёзли кредидит ёки беғараз ёрдам тарзида тарқатиб юборган АҚШнинг иқтисоди Иккинчи Жаҳон Уришидан умуман зарар кўрмаган. Аксинча урушаётган турли томонларга қурол-яроқ ва озиқ-овқат сотиб бундан анча бойиб ҳам олган эди. 1945-53 йилларда Президентлик қилган АҚШнинг 33-Президенти Гарри Трумэн узоқни кўра олган одам бўлган экан. Айнан унинг сай-ҳаракатлари ва пул-кредит соҳасида олиб борган ислоҳотлари АҚШ долларининг дунёга тарқаб кетишига сабаб бўлди. Иккинчи Жаҳон Урушигача Англия фунт стерлингги қайсидир маънода дунё валютаси ролини бажарар эди. Аммо урушдан кейин Трумэннинг пул ислоҳотлари туфайли дунё бўйлаб тарқалиб кетган ва жаҳон валютаси номини олган доллар фунт стерлингни дунё саҳнидан сиқиб чиқарди ва дунёнинг ҳамма жойида "айланадиган" ягона валютага айланди. АҚШнинг бу ишдаги яна бир ютуғи қайерга доллар энг кўп кириб борар экан ўша минтақадаги давлатлар иқтисодиётининг АҚШ иқтисодига қарамлиги ортиб бораверди. Хуллас, АҚШ дунё иқтисодида якка гегемон даражасига чиқди ва ҳанузгача шундай бўлиб қолаяпти.

Иккинчи Жаҳон Урушидан кейин Собиқ Иттифоқ (СССР) АҚШга ҳар тарафлама, ҳам иқтисодий, ҳам сиёсий тарафдан кескин рақобат қилишга уриниб кўрди. Аммо, барибир кучи етмади ва тарқаб кетди. Уни вориси бўлиб қолган Россияни эса ҳозирча АҚШга иқтисодий тарафдан рақобат қилишга кучи етмаяпти.
(Охиргисини эслайлик, бундан икки йил муқаддам бўлиб ўтган Украина талотўпларидан Россия фойдаланиб қолди ва кўпчиликни фикрича анчайин шубҳали тарзда бўлиб ўтган референдум орқали Украинага тегишли Қрим яриморолини ўз таркибига қўшиб олди. Яна камига Украинанинг Донецк ва Луганск вилоятларида бош кўтариб чиққан айирмачиларни ҳар тарафлама ҳам ҳарбий, ҳам иқтисодий қўллаб-қувватлади. Шу воқеалардан кейин АҚШ бошчилигидаги халқаро ҳамжамият Россияга қарши қатор иқтисодий санкцияларни жорий этди. Буни натижасида икки йилдан бери Россия иқтисоди фалажланиб орқага кетмоқда. Россияга қарши жорий этилган санкцияларнинг жорий этилишида АҚШнинг энг кўп жонбозлик кўрсатганини инобатга олсак вазиятда фойдаланган АҚШ дунё бозорида углеводлар ва қурол-яроқ савдосидаги ўзининг асосий рақобатчиси бўлмиш Россияни яхшигина кучсизлантирганини кўрамиз. Бунда Россияда ҳам доллар курсини рублга нисбатан кескин ошиб кетганини ҳам инобатга олиш лозим.)

Бундан анча йиллар олдин Европа Иттифоқига аъзо давлатлар маслаҳатлашиб Европада доллар гегемонлигидан қутилиб ягона пул бирлигини жорий этиш ва бу йўл билан АҚШ иқтисодига боғлиқлик ва қарамликни камайтириш режасини илгари сурдилар ва Европанинг аксарият давлатларида амал қиладиган янги валюта Еврони жорий этдилар. Аммо бу янги валюта ҳам долларга қарши тура олмади. Ҳатто бугунга келиб Буюк Британия Европа Иттифоқидан чиқиш ҳақидаги ўз қарорини эълон қилгандан кейин ҳатто бу Иттифоқнинг келажаги ҳам хавф остида қолди. Бунга асосий сабаб эса ўзини оқламаган пул-кредит ислоҳотлари бўлди.

АҚШ дунё иқтисодиётида гегемонлик қилар экан яқиндан бошлаб охирги йигирма беш йилликда иқтисоди 0.7% дан кам ўсмаган Хитой унга асосий рақобатчи бўлиб майдонга чиқди. Бирин-кетин ГФР ва Япония каби давлатларни қувиб ўтган Хитой АҚШдан кейин дунёнинг иккинчи иқтисоди деган номни олди ва дунё бозорида хоҳ маҳсулот сотишда, хоҳ дунё мамлакатларига инвестиция киритишда АҚШга рақобат қила бошлади. Экспертлар томонидан аҳвол шу тарзда кетаверса яқин йилларда Хитой АҚШни ҳам қувиб ўтиб дунёнинг биринчи иқтисоди бўлади деган тахминлар ҳам илгари сурилди.

Мана шундай ҳолатда албатта АҚШ ҳам қўл қовуштириб турмайди. Ҳатто асосий рақобатчилари ҳам доллар ишлатар экан, демак бу давлат ўз рақобатчиларини иқтисодини фалажлаш учун нимадир чора кўради. Амалда шундай ҳам бўлди.

Эсингизда бўлса бир пайтлар Европа Иттифоқи давлатлари бутун Иттифоқ бўйлаб Евро пул бирлигини жорий қилганларида унинг қийматини 1 еврони 1 долларга тенг қилиб чиқарган эдилар. Дунё бозорида ЕвроИттифоқнинг компаниялари билан халқаро рақобат олиб борадиган АҚШ бунга жавобан тез орада ўз миллий валютаси бўлмиш долларнинг еврога нисбатан курсини туширишни бошлади. Тез орада бирга бир бўлиб турган евро ва доллар курси 1евро 1 доллару 45 га тенг курсгача кўтарилиб борди. Буни натижасида эса дунё бозорида ЕвроИттифоқ давлатларида ишлаб чиқарилаётган маҳсулотларнинг доллардаги нархи кескин ошиб кетди. Масалан бир жуфт оёқ кийими АҚШда 50 долларга тайёрланса, ЕвроИттифоқда 50 еврога тайёрланди ва курсдаги тафовут туфайли ўша туфлини баҳоси ўз-ўзидан долларда 70 доллардан ҳам юқори бўлаверди. Бундай ҳолатда дунё бозорида ЕвроИттифоқ мамлакатларида тайёрланган маҳсулотларни долларда сотилишини инобатга олсак, бу курс тафовутидан ЕвроИттифоқ компаниялари ютқазишди ва АҚШ ютиб кетди. Ўшанда АҚШ ўзида бошланган ипотека кредити билан боғлиқ иқтисодий кризисдан шу йўл билан муваффақиятли чиқиб кетганди. ЕвроИттифоқнинг иқтисодий кўрсаткичлари ўшандан бери пастлашда давом этиб келмоқда.

Энди Хитойни дунё иқтисодиётида гегемонликка интилишига келсак, АҚШ бу масалага бошқачароқ ёндошди. Хитой иқтисодиётини секинлаштириш учун биринчи навбатда дунё давлатларинг аксарият қисмида долларнинг нархи маълум бир фоизга, кимдадир 20%, яна кимдадир 50%, яна кимдадир баравардан ошиқроққа кўтарилди.(АҚШ буни қандай эплади билмадиму, аммо миллий валютаси дунё иқтисодиётининг таянчи бўлиб тургпн давлатга бу ишни қилиш қийин иш эмас) Буни натижасида аксар ривожланган ва ривожланаётган давлатларда аҳолининг харид қилиш қуввати кескин пасайди. Хўш бу АҚШга нега керак бўлди дейсизми? Ҳозир тушунтираман. Хитой саноат ва истеъмол маҳсулотларини дунё бозорига чиқарар экан, аввало унинг харидорлари бўлмиш давлатларда доллар курси кўтарилиб, буни натижасида аҳолининг харид қилиш қуввати пасайиб улар Хитойдан саноат ва истеъмол маҳсулотларини сотиб олишни камайтирадилар.

Аҳолиси миллиарддан ошганига анча йиллар бўлиб кетган Хитой арзон ишчи кучининг сони бўйича дунёда биринчи ўринда туради. Шу туфайли ҳам охирги йигирма йилда Хитойда миллионлаб турли тайёр маҳсулотлар ишлаб чиқарадиган корхоналар очилди ва ишлаб чиқариш кўпайди. Буни натижасида Хитой дунё бозорида турли турдаги хомашёларни энг биринчи ва энг кўп олувчи харидор давлатга айланди. Ана ўша хомашёларни тайёр маҳсулотга айлантириб дунё бозорига ўз арзон маҳсулотлари билан чиққан Хитой тез орада бутун дунё бозорини эгаллади ва Made in China ёрлиғи туширилган маҳсулотлари билан дунёнинг ҳамма мамлакатига кириб борди. Нафақат кириб борди, балки рақобатда ЕвроИттифоқ давлатлари ва АҚШда ишлаб чиқарилган маҳсулотларни сиқиб чиқариб дунё мамлакатларини арзон саноат маҳсулотлари ва кийим-кечак ва бошқа маҳсулотлар билан таъминлайдиган асосий давлатга айланди. Бундай ҳолатда АҚШ ўзининг долларини дунё фонд бозорларида бироз камайтириши долларнинг дунё бўйлаб тақчиллашишига ва юқорида ёзганимдай дунёнинг ҳамма бурчакларида долларнинг маҳаллий валюталарга бўлган қурбини ошишига олиб келди. Буни натижасида эса дунёнинг қарийб ҳамма мамлакатларида доллар маълум фоизда қимматлаб у орқали Хитойдан келаётган маҳсулотларнинг маҳаллий валюталарда нархи ошишига сабаб бўлди. Буни натижасида эса аҳолини харид қилиш қуввати пасайди ва энди улар ўзлари яшаётган минтақадаги дўконлардан фақат ўзларига зарур бўлган маҳсулотларни (асосан озиқ-овқатни) сотиб оладиган бўлдилар. Шу туфайли дунёнинг турли мамлакатларида Хитойда ишлаб чиқрилган саноат маҳсулотларига, кийим-кечакларга ва истеъмол товарларига талаб кескин камайиб кетди. Буни натижасида Хитойнинг экспорт салоҳияти тушиб кетиб дунё мамлакатларига ўз маҳсулотларини экспорт қилиши камайди ва иқтисодий ўсиш суратлари 0.8%да 0.6%гача пастлаб келди. (Бир пайтлар Хитой иқтисодини яқин йилларда АҚШни қувиб ўтади деган иқтисодий эспертлар энди Хитой иқтисоди номаълум муддатгача пасайиб бораверишини тахмин қилмоқдалар.) Иқтисодий кўрсаткичларни пасайиши Хитойдаги корхоналарни фаолиятига ҳам сезиларли таъсир қилди ва уларнинг ишлаб чиқариш қуввати пасайгани етмагандай фонд бозорларда уларнинг акцияларнинг нархи тушиб компанияларнинг нархлари арзонлай бошлади. Энг ёмони дунё бозорида турли хомашёларнинг асосий харидори бўлмиш Хитой ўзидаги ишлаб чиқариш маълум фоизларда камайгани туфайли энди дунё бозоридан турли хомашёларни камроқ сотиб ола бошлади.  Буни натижасида дунё бозорида турли хомашёларнинг ҳам нархи кескин тушиб кетиб шусиз ҳам долларнинг кўтарилиши ўз иқтисодига салбий таъсир қилишидан қийналаётган турли давлатлар энди ўзлари экспорт қилаётган хомашёларнинг дунё бозорида нархи кескин тушишидан катта зарар кўриб баттар қийналмоқдалар.
АҚШ эса бўлаётган ишларни хотиржамлик билан томоша қилмоқда холос.
У дунё давлатларинг аксариятида маҳаллий валюталарга нисбатан доллар курсини ошишига қандай эришгани менга қоронғу.(Тахминим фонд биржаларда АҚШ томонидан сотиш учун доллар кам чиқарилди, чет давлатларга инвестиция киритилди) Аммо АҚШнинг дунё бозорида хоҳласа долларни нархини ошириши, хоҳласа тушириши бу ҳаммага маълум. Демак, бир пайтлар АҚШ ЕвроИттифоқнинг еврос пулбирлига қарши қандай чоралар кўрган бўлса, энди Хитойнинг дунё иқтисодиётида ўзидан ўтиб кетмаслиги учун шундай чоралар кўрмоқда.

Очиғи АҚШ бу ишларни қандай амалга ошираяпти билмайман. Бу ҳақда ҳатто далилим ҳам йўқ. Ҳатто аниқ қилиб бу ишларни тепасида АҚШ турибди ҳам дея олмайман. Аммо далиллар ва содир бўлаётган ишлар буларнинг ҳаммасида АҚШнинг қўли бор деб ишора қилмоқда. Чунки у дунёнинг биринчи рақамли иқтисодидир. Яна камига унинг миллий валютаси дунё иқтисодини ўйната оладиган дунё валютаси ҳисобланади.

Валюта курсининг кўтарилиши ёки бунга Пистачи холанинг дахли

"ВАЛЮТА КУРСИ"нинг кўтарилиши, ёки "Пистачи хола"нинг бунга таъсири.

Дунё иқтисодиётида ёзилмаган бир қонун - қоида бор, яъни ҳар бир ривожланган ёки ривожланаётган ёки қолоқ давлатнинг ўз ички эҳтиёжи учун ишлатиши учун маълум бир олтин эквиваленти хисобида "қаттиқ валюта" керак. Ҳозирги кунда дунёнинг турли давлатларида АҚШ миллий пул бирлиги бўлган доллар "қаттиқ валюта" ва "халқаро валюта" сифатида тан олинган ва ишлатилмокда.

Долларнинг бундай мақомга кўтарилишида АҚШнинг 33-президенти, 1945-1953 йилларда президентлик килган Гарри Трумэннинг ҳиссаси жудаям катта.
Чунки, у президентлик қилган даврда АҚШ ҳукумати томонидан "доллар сиёсати" деб аталган иқтисодий ва ташқи сиёсатга алоқадор махсус режа ишлаб чиқилди ва бу режага мувофиқ дунёни турли бурчакларидаги Иккинчи Жаҳон Урушидан вайрон ҳолда чиққан кўплаб мамлакатларга миллиардлаб доллар чоп этилиб, имтиёзли қарз ёки беғараз ёрдам сифатида тарқатилди.
Шундан кейин хозирги кунгача Ер юзида доллар кириб бормаган жой умуман қолмади ва доллар халқаро миқёсда эркин айланадиган "қаттиқ валюта"га айланди.

Бугунги кунимизга келиб ҳар қандай давлатнинг иқтисодий ривожланиши ёки иқтисодининг орқага кетиб фалажланиб қолиши АҚШ долларига боғлик бўлиб қолди. Ҳатто дунёнинг ривожланган давлатлари ҳам бундан мустасно эмас. (Буни бугунги кунда Россия мисолида кўриб турибмиз. Дунё ҳамжамиятини Украина воқеалари муносабати билан Россияга қўллаётган санкцияси туфайли Россия иқтисодида валюта (доллар) тақчиллиги юзага келди ва буни окибатида Россия иқтисоди кундан кун оркага кетиб, фалажланиб оёғи осмондан бўлаяпти.)

Ҳозирги кунда Ер юзининг бирор бир давлатида долларга рақобат қиладиган бошқа "қаттиқ валюта" йўқ.
Бундан анча йиллар олдин Европа Иттифоқига аъзо давлатлар долларга рақобатчи ўларок Евро пул бирлигини жорий қилдилар. Аммо, бу пул бирлиги ҳам доллар билан бўлган рақобатга дош беролмади ва дунёда оммавий булаолмади. Оқибатда Ер юзининг турли бурчакларида доллар ҳамон асосий "қаттиқ валюта" бўлиб қолмокда.

Ҳар бир давлатнинг ташқи савдо ва экспорт-импорт ишларида "манфий ёки мусбат сальдо" деган тушунча бор. Тушинтираман; агар бир давлатнинг экспортидан импорти кўп бўлса, кириб келадиган валютадан чикиб кетаётган валюта миқдори кўп бўлади ва бу "манфий сальдо" ҳисобланади.
Агар, аксинча импортидан экспорти кўп бўлса ва валюта тушуми чиқиб кетаётганидан кириб келаётгани кўпроқ бўлса бу "мусбат сальдо" ҳисобланади.
Демак ҳар бир давлатнинг иқтисодий тақдири "қаттиқ валюта"га боғлиқ экан унда ўша давлат учун ташқи савдо ва экспорт-импортда "манфий сальдо"дан кўра "мусбат сальдо"га эга бўлишнинг аҳамияти жудаям каттадир.

Энди ўзимизда бу масалада аҳвол  қандай?

Ўзбекистон ўз миллий валютаси бўлмиш сўмни 1994 йилнинг июль ойида муомалага киритган эди. Ўшанда сўм энди жорий қилинганда 1 доллар 7 сўм қийматида бўлган. Орада ўтган 25 йил давомида миллий валютамиз бўлмиш сўм долларга нисбатан фақат ва фақат ўз қадрини йўқотиб келаяпти. Бугунги кунда 1 долларга 1 сўм қилиб чиқарилган сўмимиз долларга нисбатан 4000 баравар ўз қадрини юқотди. (2015 йил 1 февраль 1 $=4000 сум. )
(Изоҳ; Ушбу мақола таҳрир қилинаётганда 07.02.2016 санасида 1 доллар 6150-6200 миқдорида эди. Ҳозир, 2019 йил, 17 август санасида таҳрир қилинаётганда 1 доллар 9100-9200 сўм бўлаяпти.)

Доллар курсининг ошиб келаверишининг асосий сабаби бизнинг мамлакатимиз мустақил бўлганидан буён ҳозирча бизда ҳалиям ташқи савдода мусбат сальдога эришмаганмиз. Яъни, мустақил бўлган йилларимиздан бошлаб бизнинг давлатимизга кириб келаётган валютадан чиқиб кетаётган валюта миқдори кўпрокни ташкил қилмокда ва биз ташқи савдода манфий сальдога эгамиз.

Энди асосий гапга утсак.
Кўпинча кўча-куйда кимларнидир пичинг билан "Бекатдаги писта (семечка) сотадиган хола хам доллар ошганини гапиради-я, унга нима даҳли бор экан буни?", деб киноя билан пичинг қилиб гапирганини эшитиб қоламиз ва дарров уни гапини маъқуллаб ҳиринглаб куламиз. Тахминимча  бу мавзуни кулгига олиб гапирмаган одам қолмаган ва ҳатто қизиқчилар ҳам мавзу топилмаганда шу мавзуни роса "чайнашган".
Энди дўппини бошдан олиб қуйиб, кўк чойни аччиқ дамлаб, 1-2 пиёла босиб ичиб бир ўйлаб кўрайлик-чи балки ўша ҳар нарсага "доллар кўтарилишини" рўкач қиладиган "Пистачи хола" ёки бошқа турли-туман кишилар балки ҳақдирлар.

Унда бошладик:
- Ўша долларнинг ошиб кетганини гапирадиган "Пистачи хола" нон ейдими?
- Ейди.
- Ўша ноннинг уни қайердан келади?
- Қозоғистондан келади.
- Ниманинг ҳисобига келади?
- Долларнинг ҳисобига келади.
- Хўш, унда доллар ошса, Қозоғистондан доллар ҳисобига келадиган уннинг нархи сўмда ошадими?
- Ҳа, ошади.
- Уннинг нархи ошгандан кейин, ноннинг ҳам нархи ошадими?
- Ҳа, албатта ошади!
- Демак, ўша биз киноя қилиб устидан кулиб танқид қиладиганимиз "Пистачи хола" ҳар куни 1000 сўмга олиб ейдиган нонини доллар ошса ва уни орқасидан ун ошса 1200 сўм ёки 1500 сўмга олиб ейдими?
- Ҳа, шунақа булади!
- Хўш, энди бунга нима дейсиз?
- ????

Бу бир ноннинг мисолида бўлган ва бўладиган иш.
Энди бозорларга, магазинларга, бутикларга кириб қарангчи ўзимизда ишлаб чиқарилаётган маҳсулотлар кўпми ёки чет элдан доллар ҳисобига олиб келинаётганларими?
Мени кўриб билишимча бизда ҳалиям чет эллардан келадиган маҳсулотлар кўпроқ.
Демак, "Пистачи хола" кундалик ёки ойлик ёки йиллик харажатларига доллар ошиб, ўша долларнинг ҳисобига келадиган маҳсулотларнинг нархи ошса олдингидан купрок пул сарфлашига тугри келади, туғрими?
Демак, унинг доллар ошишидан ёзғириб ўз маҳсулотининг нархини ошириши ҳам бежизга эмас ёки кунгилхушликдан эмас, балки МАЖБУРЛИКДАН ЭКАН!
Ахир у ҳам еб-ичиши, кийим кийиши, ўғил уйлантириб, қиз узатиши керакми?

Бу жараён ўз ўрнида занжирдай боғланиб кетган. Яъни, бу бир "Пистачи хола"нинг ташвиши эмас, балки миллионлаб оддий халқнинг ташвишидир. Ҳамма бир-бири билан маҳсулот алмашади ва доллар ошиши ортидан четдан келадиган маҳсулотлар нархи ошаверса ҳамма ўзаро савдо-сотиқда ўз маҳсулотининг нархини юқоридаги сабаб туфайли кўтаришга мажбур бўлади.

Демак, мамлакатимиздаги оддий инсонларнинг ҳар бири ўз ўрнида, ишлаб топаётган маблағини яшаш шароитига етказиши учун, доллар кутарилиб, четдан келадиган маҳсулотларни нархи ошганда МАЖБУРЛИКДАН ўз хизматини ёки маҳсулотининг нархини ошириши керак бўлаяпти.
Кийим кечак-ку ўз йўлига. Уни мавсумга мослаб сотиб олинса ҳам, бир-икки йиллаб тежаб кийса бўлади. Аммо, доллар ошиши орқасидан келиб чиқадиган озиқ-овқат маҳсулотларининг нархини ошиши юқорида айтганимдай миллионлаб оддий халқни қийнаб қўймоқда. Улар даромадлари кўпаймаган ҳолда ўз эҳтиёжлари учун кундан–кун, кўпроқ ва кўпроқ харажат қилмоқдалар. Кеча 500 сўм турган нонни, бугун 1500-2000 сўмга, кеча 5500-6000 сўмлик писта ёғини бугун 10.000-12.000 сўмга харид қилишга мажбур бўлмоқдалар. Қийин-қийин яна ўша оддий халққа қийин. Мана шунақа ҳолатларда турли инсонлар "доллар ошди", деб ўз хизматини ёки маҳсулотининг нархини оширгани билан у барибир ўз харажатларига топганини тежаб ишлатишга мажбур бўлаверади. Чунки доллар ошиб кетавериши туфайли ҳамма нарсаларнинг нархи аҳолининг даромадидан ҳам тезроқ ошиб кетаверади.

Демак, бундай ҳолатларда аҳолининг ижтимоий ҳимоя қилиш, яъни аҳолининг кундалик турмушида керак бўладиган озиқ-овқат ва бошқа зарур нарсаларнинг нархини ошиб кетмаслигини олдини олиш учун доллар курсини ушлашда ҳукуматимизнинг роли жудаям катта. Чунки бу соҳа бизда 100% ҳукуматнинг назоратидадир. Ҳукумат эса доллар нархини ушлаш учун валютафурушларни орқасидан қувиши эмас, балки нима қилиб бўлса ҳам доллар ошиб кетмаслигини чорасини кўриши керак.

Мен юқорида "Пистачи хола" мисолида оддий ўзбек оилаларининг ҳаётинидан мисол келтирдим. Энди инсоф билан айтингчи "доллар ошди" дегани учун устидан кулиб мазах ёки танқид  қиладиганимиз "Пистачи хола"нинг ўша гапи учун уни устидан кулишга, сўкиб танқид қилишга хаққимиз борми?
Асло, йук!
Чунки у, "Пистачи хола" ёки деҳқон ёки косиб ўз маҳсулотининг ёки хизматининг нархини ўз ихтиёри билан кўтармаяпти, балки доллар ошиши ортидан кўтариладиган  нарх-наво туфайли кундалик эҳтиёжларига маблағ тополмаслиги ёки қўлидаги маблағни етказа олмаслиги туфайли нархларни ошираяпти ва доллар  курсининг кўтарилганини гапираяпти.
Бугун мамлакатимиздаги миллионлаб одамлар "Пистачи хола" ҳолига тушиб, қандай қилиб кам ёки арзимаган даромад билан қора қозонларини қайнатишларини ўйлаяптилар.
Шундай экан, рўзғор ўтказиш тарафдан муаммоси бўлмаган хонимлар ва жаноблар, илтимос "Пистачи хола"ларни тинч қўйинглар!